Surynowa-Wyczółkowska (Wyczolkowski de Suryn) Janina (do r. 1932 także Putiatycz-Surynowa), krypt. J.P. (1897–1985), powieściopisarka, publicystka.

Ur. 1 VI w Warszawie, była córką Wincentego Wyczółkowskiego, inżyniera, pracownika Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, i Wandy z Lasotów. Była bratanicą Leona Wyczółkowskiego.

Zapewne w l. 1904–11 uczyła się Janina w Prywatnej Szkole Żeńskiej Jadwigi Kotwickiej (od r. 1907 Marty Łojkówny) w Warszawie. Studiowała na Wydz. Humanistycznym warszawskiego Tow. Kursów Naukowych, lecz studiów nie ukończyła. Od r. 1912 uczestniczyła w tajnym nauczaniu. W l. 1915–19 pracowała jako bibliotekarka w warszawskich bibliotekach publicznych. Debiutowała w r. 1927 (jako Putiatycz-Surynowa) nowelą Potez XV („Kur. Warsz.” nr 263) i t.r. wyjechała do Paryża, gdzie jako wolny słuchacz studiowała na Sorbonie i kontynuowała pracę literacką. Od r. 1928 ogłaszała reportaże społeczne w warszawskim tygodniku „Bluszcz” (Te, które opuszczono…, 1928 nr 36–37, o sytuacji polskich samotnych matek we Francji). Po powrocie do Warszawy w r. 1929 wstąpiła w r.n. do Związku Literatów i Dziennikarzy. Ogłaszała w „Bluszczu” kolejne reportaże: w r. 1930 Osiedle szkolne na wsi (nr 24) oraz W wiecznej nocy i ciszy (nr 19) i Dzieci, które nie widzą i dzieci, które nie słyszą (nr 20) – oba o warszawskim Inst. Głuchoniemych i Ociemniałych, w r. 1932 Instytut Robót Ręcznych (nr 24) oraz cykl o kobietach różnych regionów Francji Siedem Francuzek (nr 40, 42–45, 47, 50), w r. 1933 Nasze placówki społeczne (nr 9) i Maj w dziwnym ogrodzie (nr 20), a także opowiadania i humoreski (Koty ciotki Boulot, 1930 nr 43, Mnóstwo zabardzo, 1933 nr 8, Zielony kuferek, 1933 nr 31) oraz wrażenia z podróży i korespondencje (Teatry paryskie, 1930 nr 8, Karnawał wołyński, 1932 nr 6, Dziewczęta z Prowansji, 1932 nr 18). W l. trzydziestych współpracowała także z dwutygodnikiem „Kobieta w Świecie i w Domu”; ogłosiła tam cykl felietonów Typy kobiece (1932 nr 18–23, 1933 nr 1–2), powieść w odcinkach o bogatej prowincjuszce zamieszkałej w Warszawie Plotki i prawda o pani Wicie (1934 nr 10–23, 1935 nr 1–8) oraz cykl felietonowy o lokatorach jednej z warszawskich kamienic (Lista lokatorów, 1938 nr 7–17, 24). Do tygodnika „Praktyczna Pani, Dobra Obywatelka” napisała m.in. cykl humorystycznych felietonów zakopiańskich (1937 nr 36–37, 39, 41). W „Kurierze Warszawskim” publikowała cykle felietonów portretujących: Z galerii warszawianek (1933–4), Wielkopolanki (1934 nr 94, 105, 147, 202), Wilnianki (1936 nr 295, 330, 1937 nr 12), Paryżanki (1937 nr 337, 341, 348, 1938 nr 3, 20, 44, 59), Pomorzanki (1938 nr 261, 326, 349, 1939 nr 84, 104). W r. 1932 współpracowała też z miesięcznikiem Ferdynanda Goetla „Naokoło świata”.

Debiutem książkowym S-ej-W-iej był zbiór opowiadań o tematyce kobiecej pt. Warszawianki (W. 1934), będący przedrukiem cyklu Z galerii warszawianek. W różnorodnych portretach kobiecych, od dam dworu epoki stanisławowskiej po dozorczynię z ul. Złotej i Ryfkę z Nalewek, nakreślała w sposób dowcipny najbardziej charakterystyczne typy kobiet starej i nowej Warszawy. Portrety kobiet o różnym światopoglądzie i statusie społecznym przedstawiła w r. 1935 w kolejnych powieściach obyczajowych: Ambicje Weroniki (W., I), Byle wyżej („Kur. Warsz.” nr 158–221), Kobieta i-basta! („Świat” nr 46–52, 1936 nr 1–33, osobno W. 1937) oraz On i jego kobiety („Praktyczna Pani, Dobra Obywatelka”, nr 49–52, 1936 nr 1–24, osobno pt. Jego kobiety, P. 1937). Kontynuację tej ostatniej zamieściła tamże pt. Egoizm we dwoje (1936 nr 40–52, 1937 nr 1–20, osobno P. 1937). Była w tym czasie współautorką protestu przeciw reformie ortografii, wprowadzonej przez Komitet Językowy PAU (W walce z nową ortografią, „Wiad. Liter.” 1937 nr 28). Bohater jedynej niefeministycznej powieści S-ej-W-iej Płaszcz na dwóch ramionach („Kur. Poranny” 1937 nr 16–75, osobno W. 1937) jako syn Polki i Rosjanina miał problemy z tożsamością narodową. Międzywojenną twórczość S-ej-W-iej zakończyły dwie powiązane ze sobą powieści: Świat zamknięty na klucz („Dzien. Lud.” 1938 nr 215–266, osobno W. 1939), oraz Panna Florcia (W. 1939), traktujące o losach dziewczyny ze środowiska przestępczego. Feministyczne powieści pisarki, z wnikliwie naszkicowanym tłem społeczno-obyczajowym 2. poł. XIX w. i pierwszych dziesięcioleci XX w. przysporzyły jej szerokiego grona czytelniczek. Krytycy (m.in. J. Lorentowicz, J. Kulczycka-Saloni), zarzucając autorce uleganie banałowi, tendencyjność w sposobie portretowania postaci kobiecych i szablonowość, podkreślali zarazem jej zmysł obserwacji i znajomość opisywanego środowiska. W r. 1939 napisała jeszcze sztukę teatralną Trzeba umieć żyć, Madame (niewyd.); jej wystawieniu w warszawskim Teatrze Narodowym przeszkodził wybuch drugiej wojny światowej.

Okupację niemiecką spędziła S.-W. w Warszawie. W Bibliotece Publicznej przy ul. Koszykowej zbierała materiały do pracy o dziejach swej rodziny, po czym do r. 1944 prowadziła stragan-herbaciarnię w Hali Mirowskiej. Brała udział w pracy konspiracyjnej w strukturach AK. W r. 1945 opuściła Polskę; przez krótki okres przebywała z córką w brytyjskiej strefie okupacyjnej w Niemczech w obozie dla dipisów w Lingen (Saksonia). Stąd obie wyemigrowały do Wielkiej Brytanii i zamieszkały w Londynie. W kwietniu 1948 wyemigrowała S.-W. z rodziną do Argentyny; osiadła w San Juan pod Kordylierami. We wrześniu 1956 podjęła współpracę z londyńskimi „Wiadomościami”, wysyłając cztery z trzynastu rozdziałów cyklu Warszawa państwa Wyczółkowskich. Były to zbeletryzowane sceny z życia rodziny Wyczółkowskich (głównie rodziców autorki, występujących w książce jako «państwo W.»), drobiazgowo opisujące środowisko obyczajowo-kulturalne Warszawy przełomu XIX i XX w. („Wiadomości” 1957 nr 8, 30, 36, 1958 nr 5, 9, 13, 27, 48, 1959 nr 21, 34, 1960 nr 11, 39, osobno z dodaniem trzech rozdziałów pt. W cieniu koronkowej parasolki, Londyn 1962). Przerobioną wersję jednego ze szkiców opublikowała pt. Nietzsche i Wyspiański w salonach na Kruczej w książce zbiorowej „Wyspiański żywy” (red. H. Naglerowa, Londyn 1957). W ogłoszonej w „Wiadomościach” ankiecie „Pisarze emigracyjni a literatura krajowa” (1958 nr 33) opowiedziała się za publikowaniem w kraju, stroniła jednak od kontaktów z instytucjami i czasopismami PRL. W „Wiadomościach” (1962 nr 34, 42, 1963 nr 6) ogłosiła Nowele andyjskie (przekł. hiszpański 1962). W r. 1961 opublikowała powieść Teresa, dziecko nieudane (Londyn), planowaną jako część pierwszą trylogii o losach dziewczyny pochodzenia polsko-czeskiego na jej drodze emigracyjnej przez Niemcy do Argentyny. Kontynuację powieści ogłaszała w londyńskim „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza” (1966 nr 247–309, 1967 nr 1–32 pt. Teresa na emigracji, osobno pt. Gringa, Londyn 1968, z przedmową Wacława Grubińskiego). Książka spotkała się z życzliwą oceną Józefa Wittlina („Wiadomości” 1969 nr 10). Opisy spotkań z przyjaciółmi w swym domu w San Juan zaprezentowała w cyklu barwnych portretów Ci z czerwonej otomany, drukowanych m.in. na łamach dodatku do „Dziennika Polskiego i Dziennika Żołnierza” pt. „Tydzień Polski” (1967 nr 28–29, 41, 51, 1969 nr 29, 40, 43). Od r. 1968 współpracowała również z „Kurierem Polskim” (Buenos Aires); opublikowała tam m.in. Od Palestyny do Buenos Aires (1969 nr 625) i Z raportu tajnego detektywa spod Kordylierów (1971 nr 14) oraz recenzje wielu książek, głównie wydanych na emigracji. W r. 1969 nawiązała kontakt z Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa (korespondencja do „Panoramy dnia” do r. 1973). W „Tygodniu Polskim” (1969 nr 33–34, 51, 1970 nr 4, 13, 17, 27, 31, 48, 1971 nr 1, 3, 5–7) oraz w „Kurierze Polskim” ( 1970 nr 683–685, 687, 691–694, 1971 nr 705–710) publikowała wspomnienia okupacyjne Z pamiętnika straganiarki (osobno pt. Ze wspomnień straganiarki, Londyn 1972). Do londyńskiego miesięcznika „Orzeł Biały” wysyłała m.in. felietony argentyńskie Polonica z Argentyny (1969 nr 55) i Życie polskie w Argentynie (1969 nr 54–72). W r. 1969 otrzymała Nagrodę im. Herminii Naglerowej Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie; pod koniec t.r. z powodu złej sytuacji materialnej musiała sprzedać dom i przeprowadzić się do córki. W r. 1970 została odznaczona, decyzją Prezydenta RP na Uchodźstwie Augusta Zaleskiego, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Nadal publikowała w prasie emigracyjnej; w londyńskim dwumiesięczniku „Głos Kobiet” ogłosiła m.in. cykle: Pepa (1971 nr 55–58, 60, 1972 nr 62–63, 65–66, 1973 nr 67), opisujący codzienne życie kobiety w Argentynie, i Sylwetki (1974 nr 74–78), zawierający wspomnienia m.in. o Poli Gojawiczyńskiej, Zofii Wańkowiczowej i Zofii Zaleskiej, a w „Tygodniku Polskim” (1973 nr 4–5, 25–26, 29, 34, 40, 43, 45, 50, 1974 nr 3, 9) cykl reportażowy Buenos-Aires – miasto urocze. W r. 1972 ukazała się powieść S-ej-W-iej z wątkami autobiograficznymi Koleżanka z ulicy Dobrej (Londyn, drukowane w odcinkach Facet, endek i koleżanka Kudelkiewiczówna, „Wiadomości” od r. 1964, z przerwami, do r. 1970 oraz „Kur. Pol.” 1968 nr 540 i n.), której bohaterami byli studenci Uniw. Warsz. z l. 1935–9, pochodzący z różnych środowisk społecznych. W r. 1976 ukazał się tom trzeci przygód Teresy Jesień Gringi (Londyn); cała trylogia ujęta w formę pamiętnika bohaterki, z rozpoznawalnymi wątkami autobiograficznymi, została na ogół dobrze przyjęta przez krytykę emigracyjną i cieszyła się popularnością. Opracowywane od r. 1974 materiały o Leonie Wyczółkowskim opublikowała pt. Wyczół w „Wiadomościach” (1976 nr 16/17, 30, 36, 45, 1977 nr 9, 17, 30, 36/37, 42, 1978 nr 3, 13/14, 25, 39/40). W r. 1976 podpisała «Memoriał 59» przeciw zmianom w Konstytucji PRL i po raz drugi otrzymała nagrodę Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. W 2. poł. l. siedemdziesiątych postępująca choroba oczu doprowadziła S-ą-W-ą do utraty wzroku i uniemożliwiła pracę pisarską. Zmarła 2 VIII 1985 w San Juan i tam została pochowana.

Pierwszy mąż (od r. 1919) S-ej-W-iej Józef Cybulski zginął w wojnie polsko-sowieckiej 1920 r.; małżeństwo było bezdzietne. W drugim związku (od r. 1925) z Romanem Surynem (1900–1968), pilotem, inżynierem lotniczym, podpułkownikiem lotnictwa polskiego i Royal Air Force, nauczycielem języka angielskiego oraz przedstawicielem tow. «The Anglo-Argentine Society» w San Juan, miała córkę Halinę (Halszkę), zamężną z Zygmuntem Kapałczyńskim, pracownikiem filii «The Yale-Columbia Southern Observatory» w San Juan.

Fot. w Arch. Emigracji w Tor.; – Bibliogr. Warszawy; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Słown. pisarzy na obczyźnie; Słown. pseudonimów, IV; Współcz. pol. pisarze, VIII; – Danilewiczowa M., „Nieudane dziecko”. Niekonwencjonalna powieść o wojnie, „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” (Londyn) 1962 nr 15; taż, [Danilewicz-Zielińska M.], Szkice o literaturze emigracyjnej, Wr. 1999; Kozarynowa Z., Warszawa państwa W. Obraz epoki, której tłem były parasolki, „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” (Londyn) 1964 nr 241; Literatura pol. na obczyźnie, I–II; Lorentowicz J., Literatura piękna, „Nowa Książka” 1938 z. 1; Maurer J., Miraże, mgły, seledyny, „Wiadomości” (Londyn) 1973 nr 2; Od Herberta do Herberta. Nagroda „Wiadomości” 1958–1990, Londyn 1993; Pyzik S. P., Polacy w Argentynie, W. 2004; – Wywiady z S-ą-W-ą: „Clarin” (Buenos Aires) T. 3: 1976 (fot.), „Merkuriusz Pol. – Życie Akad.” (Londyn) 1957 nr 7/8 (E. Żółtowska), „Roczn. Liter.” za r. 1934, „Tydzień Pol.” (Londyn) 1968 nr 50 (J. Kowalewski), 1970 nr 44 (Wyróżnienie powieściopisarki), 1973 nr 15, „Wiadomości” 1970 nr 49, 1977 nr 50/51 (fot.), „Wiadomości” (Londyn) 1962 nr 4 (Z. Kapałczyński, fot.); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Głos Pol.” (Buenos Aires) 1985 nr 33, 36, „Pam. Liter.” (Londyn) T. 10: 1986, „Tydzień Pol.” 1986 nr 51 (Z. Kozarynowa); – Arch. Emigracji w Tor.: sygn. AE/AW/CCCV (arch. „Wiadomości” – koresp. redakcyjna 1947–79), sygn. AE/JS/VIII/8 (koresp. z J. Sakowskim); B. Śląska w Kat.: sygn. BTLw 16 (Trzeba umieć żyć, Madame, mszp.); IBL PAN: Pracownia Dok. Liter. XX i XXI w., ankiety z l. 1964, 1979.

Joanna Krasnodębska